America First … The Netherlands Second First

21 technological developments in Western healthcare

‘Healthcare Enablers 2017’ is part of the programme ‘Diagnosis Transformation’. The most important trends and developments in healthcare are closely monitored in these diagnosis programs, which started with ‘Diagnosis Healthcare Innovation’ in 2012. We are including the technological developments as enablers of change in our current programme ‘Diagnosis Transformation’.

A clear picture of all technological developments is an essential ingredient for an innovative healthcare sector and innovative healthcare organizations. We have classified the technologies according to the phases of healthcare that make up the HealthValueCycle, as described in ‘Diagnosis Healthcare Innovation’ in 2013. In the HealthValueCycle the central focus is on the individual and the healthcare process has a cyclical character. For each phase, 1) Prevention & Healthy living, 2) Consultation, 3) Diagnosis, 4) Treatment & Guidance, and 5) Control & Monitoring, we describe a number of important technological developments and give practical examples. With Healthcare Enablers 2017 we are giving everyone insight into the considerable technological developments. Healthcare Enablers 2017 can be downloaded for free here.

Diagnosis Transformation is made possible by its strategic partners BeBright, KPN, Noaber, PinkRoccade, and Promedico.

Globalisering is een wereldwijde trend die we ook in toenemende mate terugzien in de zorg. Steeds vaker kiezen patiënten ervoor om zorg in het buitenland af te nemen. Ook zorgprofessional gaan steeds vaker de grens over.

De beweging van patiënten om zorg over de landsgrenzen af te nemen wordt gedefinieerd als zorgtoerisme. Enkele decennia geleden waren het met name patiënten met een hoog inkomen uit ontwikkelingslanden die naar westerse landen trokken, om zorg van hogere kwaliteit af te nemen. Een relatief nieuwe ontwikkeling is dat patiënten over heel de wereld de grens over reizen voor een behandeling. Juist (voormalig) ontwikkelingslanden groeien in populariteit als bestemming onder dit type patiënten.

Bovenstaande afbeelding geeft een beeld van het aantal patiënten dat in en rondom de Benelux de landsgrenzen oversteekt. (Bron: Secretariaat-Generaal van de Benelux Unie, 2016)

Veranderende wet- en regelgeving maken zorg over de grens toegankelijker

Veranderende wet- en regelgeving zorgen ervoor dat Europeanen behandelingen in het buitenland steeds vaker vergoed krijgen door de zorgverzekeraar. Buiten Europa is dit vaak lastiger, daar moeten patiënten behandelingen vaker zelf betalen. Naast zorgbehandelingen reizen patiënten ook steeds vaker naar het buitenland voor welzijnsbehandelingen, bijvoorbeeld accupunctuur.

Waar gaan zorgtoeristen naar toe?

Het grootste deel van de Amerikaanse medisch toeristen vertrekken naar Azië voor een behandeling. De Verenigde Staten ontvangt op haar beurt vooral patiënten uit het naburige Zuid-Amerika en patiënten uit het Midden-Oosten. Opvallend is dat Europa vooral een uitstroom van medisch toeristen kent. De populairste bestemmingen voor Europese medisch toeristen zijn Noord-Amerika en Azië. Europese landen ontvangen slechts een aantal patiënten uit het Midden-Oosten en Afrika. Azië is veruit de populairste bestemming voor zowel Noord-Amerikanen, Afrikanen, Oceaniërs en patiënten uit het Midden-Oosten. In Azië zijn behandelingen als een heup of knie vervanging bijna vijf keer goedkoper dan in de Verenigde Staten (WHO).

Geavanceerde technologieën, korte wachtlijsten en lage tarieven voornaamste redenen voor zorg in het buitenland

Onderzoek wijst uit dat de beschikbaarheid van geavanceerde technologieën voor veel patiënten de voornaamste reden is om zorg in een ander land af te nemen (The McKinsey Quarterly, 2008). Ook betere kwaliteit van de zorg en het vermijden van lange wachtlijsten in eigen land zijn veelvoorkomende redenen. Bij cosmetische behandelingen maken vaak lage tarieven in het buitenland een behandeling aantrekkelijk. Binnen Europa komt het ook voor dat de afstand tot zorg over de grens korter is dan in eigen land.

Onwetendheid en cultuurverschillen vormen struikelblok

Zorg over de grens is echter nog lang niet vanzelfsprekend. Cultuurverschillen, zoals een zorgprofessional die een andere taal spreekt, kunnen een belemmering vormen. Ook is er veel onwetendheid onder patiënten. Zo vragen patiënten zich bijvoorbeeld af wat de mogelijkheden, consequenties en risico’s van zorg in het buitenland zijn. Bovendien is het niet altijd helder of de zorg in het buitenland vergoed wordt.

Steeds meer patiënten naar het buitenland voor zorg richting 2030?

Nu zijn er nog veel patiënten die zich laten tegenhouden door onduidelijke wet- en regelgeving om naar het buitenland te gaan voor zorg. Als die wet- en regelgeving helderder wordt richting 2030, zou het zo maar kunnen dat steeds meer patiënten besluiten de grens over te steken. Dit kan grote impact hebben op zorgprofessionals. Zo is het bijvoorbeeld belangrijk dat informatievoorziening richting de patiënt en tussen zorgprofessionals over de grens gewaarborgd blijft. Bovendien zien we dat landen als Maleisië en Indonesië inzetten op zorgtoerisme, door een behandeling in combinatie met een herstelvakantie aan te bieden. Hierdoor worden infrastructuur en werkgelegenheid gestimuleerd, maar wordt ook de concurrentie voor Westerse zorgaanbieders groter. Zorgprofessionals zullen samen, over grenzen heen, moeten kijken hoe zij de patiënt optimaal kunnen faciliteren in zijn behoefte.

Nieuwe definitie van gezondheid

“Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn en niet alleen de afwezigheid van aandoening of handicap”, WHO (1948). Tot voorheen veel gebruikt, maar de definitie past niet meer bij deze tijd. Van het bestrijden van infectieziekten in 1948, gaat het tegenwoordig voornamelijk om het verminderen en voorkomen van (welvaart-) ziekten, zoals kanker, obesitas, diabetes mellitus en hart- en vaatziekten. Nederlandse onderzoeker Machteld Huber heeft daarom in 2011 gezondheid opnieuw gedefinieerd. Op basis van vele gesprekken met professionals uit de zorg en patiënten definieert Huber (2011) gezondheid als: “Het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen in het leven”. Deze definitie gaat niet uit van ziekte, maar van functioneren, kwaliteit van leven en een holistisch mensbeeld. Fysieke, mentale en sociale staat vormen hierin één geheel.

Positieve gezondheid in de praktijk op basis van 6 dimensies

Het nieuwe concept van gezondheid is vertaald naar positieve gezondheid. Een breed gedragen en werkbaar concept met zes dimensies: dagelijks functioneren, lichaamsfuncties, mentaal welbevinden, zingeving, kwaliteit van leven en sociaal- maatschappelijk participeren. Het in de praktijk gebruiken van positieve gezondheid heeft veel invloed op de manier van zorg verlenen. Zo focussen zorgprofessionals bijvoorbeeld niet meer alleen op lichamelijke aspecten, maar gaan ze ook met de patiënt in gesprek over waar hij blij van wordt, of hoeveel kennis hij heeft van eigen gezondheid.

Praktijkvoorbeeld: Positieve gezondheid en integrale zorg bij Penny George Institute in Amerika

Het instituut is uitgegroeid tot het grootste integrale gezondheidscentrum van de staat Minnesota en momenteel ook nationaal voorloper in een holistische aanpak. Penny George Institute pleit voor een integrale gezondheidszorg, waarbij de patiënt in zijn geheel centraal staat tijdens het zorgproces. Naast de reguliere zorg wordt complementaire zorg (zoals accupunctuur en mindfulness training) ingezet om het zelf genezend vermogen van het lichaam in gang te zetten en te benutten. De methode gaat uit van de filosofie dat optimale genezing tot stand komt wanneer ‘mind, body en spirit’ met elkaar verbonden zijn, in lijn met de 6 dimensies van positieve gezondheid.

“Integrale gezondheid heeft het potentieel om fundamenteel iets te veranderen in de gezondheidszorg van vandaag” (Penny George)

Vandaag de dag doet het instituut onderzoek naar vernieuwing in de integrale gezondheidszorg en het effect hiervan op de kosten van de gezondheidszorg. De methode blijkt effectief in de praktijk. Onderzoek van Penny George Institute laat bijvoorbeeld zien dat complementaire zorg voor een afname van pijn en angst onder oncologie patiënten kan zorgen. Er wordt bovendien gewerkt aan de ontwikkeling van programma’s voor gezondheidsbevordering en er wordt onderwijs gegeven over integrale zorg aan zorgprofessionals.

Positieve gezondheid in 2030

Zouden alle zorgprofessionals in 2030 werken volgens de filosofie van het Penny George Institute? Het volledig omarmen van positieve gezondheid in de praktijk vraagt om een nieuwe houding van zowel zorgprofessionals en patiënten. Het vraagt bijvoorbeeld om steeds meer focus op kwaliteit van leven en functioneren optimaliseren, als uitgangspunt van zorg verlenen. Richting 2030 wordt het steeds belangrijker om hierover als zorgverlener in gesprek te gaan met de patiënt en om zo de patiënt centraal te zetten in het eigen zorgproces.

De zorgvraag in de Westerse wereld neemt toe

De zorgvraag neemt toe en dit heeft meerdere oorzaken. Allereerst zorgt een verbeterde gezondheidszorg al jaren dat aandoeningen in veel gevallen niet (direct) fataal hoeven te zijn en verbeterde diagnostische mogelijkheden zorgen dat we eerder van een aandoening weten. Mensen weten dus eerder dat ze iets mankeren en leven daar langer mee. Dit betekent ook dat deze ‘patiënten’ over een langere tijd gebruik maken van zorg. Mede door de verbeterde gezondheidszorg is daarnaast de levensverwachting in Westerse landen toegenomen. Samen met ontgroening is dit een drijver achter de vergrijzing van de samenleving en neemt niet alleen het absolute, maar ook het relatieve aantal ouderen toe. De kans dat iemand een aandoening ontwikkelt neemt toe met de leeftijd. Een gevolg van de vergrijzing is daarom dat ook het aantal mensen met één of meer chronische ziekten toeneemt.

Chronische aandoeningen hebben een relatief lange duur en weinig progressie (WHO). De vijf meest voorkomende chronische aandoeningen in de Westerse wereld zijn diabetes mellitus, hart- en vaatziekten, COPD, kanker en dementie, vaak gerelateerd aan ouderdom. Het aantal sterfgevallen als gevolg van chronische aandoeningen zal naar verwachting in de periode 2015-2030 met 8% toenemen.

In de Westerse gezondheidszorg zien we dat ondanks de afname van het aantal sterfgevallen, hart- en vaatziekten toch doodsoorzaak nummer één blijven. Ook bij de andere vier meest voorkomende chronische aandoeningen wordt een toename in sterfgevallen verwacht tot 2030.

Veel chronische ziekten zijn aan ouderdom gerelateerd. Al wordt ook leefstijl gekoppeld aan veel van deze chronische aandoeningen. COPD komt vrijwel alleen voor bij mensen die hebben gerookt en mensen met overgewicht hebben een grotere kans op het ontwikkelen van diabetes of hart- en vaatziekten. De leefstijlfactoren die het meest bijdragen aan de ziektelast zijn roken, overgewicht, te weinig beweging en overmatig alcoholgebruik.

Toenemende multimorbiditeit maakt de zorgvraag complexer

Doordat aandoeningen steeds minder vaak (direct) fataal zijn, zien we in toenemende mate mensen die meer dan één aandoening hebben: multimorbiditeit. Meer dan 1 op 10 mensen in Nederland heeft 2 of meer chronische aandoeningen. Bij mensen boven de 75 jaar is dit zelfs 1 op de 2. Een opstapeling van chronische aandoeningen brengt verschillende uitdagingen met zich mee. De gezondheidszorg is nu vaak nog onvoldoende afgestemd om, in plaats van te focussen op een aandoening, elke patiënt als individu te benaderen en naar het totaalplaatje te kijken.

Voor dergelijke zorg op maat is een multidisciplinaire samenwerking nodig en dit vraagt om verandering op meerdere niveaus: beleid, communicatie en afstemming, proces, etc. Daarnaast is speciale aandacht nodig voor polyfarmacie, het gelijktijdig gebruik maken van minimaal vijf soorten medicatie. Het risico bestaat dat patiënten onnodig medicijnen ontvangen, dat verschillende medicatie een tegenovergesteld effect heeft of dat er juist schadelijke combinaties ontstaan. Door de toename van het aantal multimorbide patiënten neemt het gelijktijdig gebruik van geneesmiddelen en de kans op interacties en bijwerkingen ook toe. Afstemming tussen alle betrokken partijen is van belang om de zorg voor deze mensen te optimaliseren.

Technologie kan verbindingen leggen tussen zorgverlener en chronisch zieke patiënt

Vooral in het ondersteunen van communicatie en informatie-uitwisseling kan technologie een grote rol spelen. Dit draagt bij aan de kwaliteit en doelmatigheid van de zorg. Bijvoorbeeld social media biedt op verschillende platformen de mogelijkheid chronische patiënten van informatie te voorzien. Maar ook voor de zorgprofessionals zijn er oplossingen. Een voorbeeld is het online platform Sermo, waar zorgprofessionals anoniem met elkaar praten over bijvoorbeeld het zorgsysteem, maar ook praktische aspecten van het vak.

Naast persoonlijk contact moeten ook medische gegevens en achtergrond van een patiënt makkelijker gedeeld kunnen worden. Health information systems bieden hier een uitkomst. Dit zijn verschillende informatiesystemen zoals elektronische patiëntendossiers, persoonlijke gezondheidssystemen en medische dossiers. Snelle beschikking van patiëntgegevens zorgt voor meer kennis bij zorgprofessionals over hoe het met iemand gaat en ondersteunt een betere afstemming van bijvoorbeeld medicatie.

Hoe gaan we om met die veranderende zorgvraag?

Technologie kan ons helpen om te gaan met de veranderende zorgvraag richting 2030 en zo de kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van gezondheidszorg te waarborgen. Door de toename van het aantal chronisch zieken zal de zorgvraag stijgen en neemt de druk op het Westerse zorgsysteem toe. Curatieve, langdurige en preventieve zorg moeten hierop inspelen, waarbij vooral de mogelijkheden voor preventie moeten worden onderzocht. Ook is er meer onderzoek nodig om verbanden tussen verschillende chronische aandoeningen te verklaren. Onderzoek draagt bij om vanuit meerdere perspectieven te kijken, voordat een verandering doorgevoerd wordt. Gezondheidswinst en zorgkosten moeten tegenover elkaar afgewogen worden. Het verbeteren van de kwaliteit van leven bij een chronisch zieke of multimorbide patiënt vraagt om een multidisciplinaire samenwerking van zorgprofessionals. Dit wordt binnen Westerse landen nog niet voldoende georganiseerd.

21 technologische ontwikkelingen in de westerse gezondheidszorg

‘Zorg Enablers 2017’ is onderdeel van Diagnose Transformatie. In de diagnoseprogramma’s worden de belangrijkste trends en ontwikkelingen in de zorg nauwgezet bijgehouden. Dit begon al in 2012 met ‘Diagnose Zorginnovatie’. Binnen Diagnose Transformatie worden de technologische ontwikkelingen opgenomen als enablers of change.

Een goed beeld van alle technologische ontwikkelingen is een essentieel ingrediënt voor innovatieve zorgorganisaties en een innovatieve zorgsector. De technologieën zijn ingedeeld op verschillende fasen uit de zorgwaardecyclus, zoals in 2013 gepubliceerd in Diagnose Zorginnovatie. In de zorgwaardecyclus staat het individu centraal en heeft het zorgproces een cyclisch karakter. Per fase, bestaande uit 1) preventie & gezond leven, 2) consulteren, 3) diagnose, 4) behandeling & begeleiding en 5) controle & monitoring, staan belangrijke technologische ontwikkelingen beschreven.

Met Zorg Enablers 2017 maken wij de technologische ontwikkelingen in de gezondheidszorg voor iedereen inzichtelijk. Zorg Enablers 2017 is hier gratis te downloaden.

Diagnose Transformatie wordt mogelijk gemaakt door strategische partners BeBright, KPN, Noaber, PinkRoccade en Promedico.

Dinsdag 6 december heeft de eerste werksessie van Diagnose Transformatie plaatsgevonden. Voor deze bijeenkomst waren we samen met 30 grensverleggers in de zorg te gast in het Service Quality Center van strategisch partner KPN.

Na het welkomstwoord van programmamanagers Philip Idenburg en Monique Philippens vertelden Leon Bedaux en prof. dr. Carina Hilders over hun transformaties. Leon, innovatiemanager bij KPN Digital, deelde zijn verhaal over de transformatie binnen KPN, waar hij binnen 3 jaar de afdeling digital volledig zelfsturend, efficiënter en flexibel maakte. Sinds deze verandering kunnen ze beter inspelen op het snelle tempo van veranderingen in de markt. Carina, managing director bij het Reinier de Graaf ziekenhuis, beschreef de transformatie van de geboortezorg in de regio Delft, waar betrokken partijen meer gaan samenwerking rondom moeder en kind. Zij ging in op de uitdagingen, de reeds behaalde doelen en de ambities voor de toekomst. Het bouwen van vertrouwen was de belangrijkste stap in de eerste fase van deze transformatie.

Deze inspirerende voorbeelden waren input voor de dialoog tussen de aanwezige grensverleggers in de zorg. In subgroepen deelden zij hun visies op, ervaringen met en praktijkvoorbeelden van transformaties met elkaar. Per groep werden de benodigde elementen voor verandering bepaald, en de enablers om het veranderproces te versnellen in kaart gebracht. De rijke opbrengst is plenair teruggekoppeld aan de andere groepen en wordt gebruikt als input voor de volgende werksessie in maart.

Tevreden en enthousiast kijken wij terug op de eerste bijeenkomst en start van Diagnose Transformatie. Tijdens de volgende bijeenkomst op de Zorg & ICT beurs zetten we samen met de strategische partners de volgende stap in het ontwikkelen en concreet maken van de toolbox voor de grensverleggers in de zorg.

Op de hoogte blijven?

Op de website van Diagnose Transformatie worden regelmatig artikelen, blogs en opbrengsten gedeeld. Blijf op de hoogte via onze nieuwsbrief (onderaan de pagina), of via Twitter en LinkedIn.

Bent u een grensverlegger in de zorg en wilt u meedenken?

Bent u voorloper in de zorg en wilt u meedenken over concrete tools, zodat ook andere grensverleggers een transformatie kunnen realiseren? U bent van harte welkom om mee te doen met Diagnose Transformatie. Neem contact op met diagnoseteam@bebright.eu.

Over Diagnose Transformatie

Diagnose Transformatie is een nieuw programma in de Diagnose-reeks: een vervolg op Diagnose 2025 en Diagnose Zorginnovatie. In Diagnose 2025 zijn de uitdagingen van de gezondheidszorg in trends en toekomstscenario’s omschreven en in Diagnose Zorginnovatie is er met ruim 350 belanghebbende gewerkt aan een innovatieagenda. Nu is het tijd voor de volgende stap: van collectieve innovatie naar collectieve implementatie. Met Diagnose Transformatie zetten we in op het realiseren van transformatie in de Westerse gezondheidszorg.

As part of the project “Diagnosis Transformation” we met with John Mattison and asked him about his vision regarding the future of healthcare, the most important technology trends and the lessons learned during the transformation process. In this blog we will share part 1 of our conversation: John’s vision about the future of health.

John was appointed Assistant Medical Director and Chief Medical Information Officer (CMIO) of Kaiser Permanente in 1992.  Kaiser Permanente is USA’s largest not-for-profit health plan and health care provider, with 43 hospitals and 19.000 doctors. It has been recognized as the national leader for both outpatient and inpatient systems and is a pioneer in prevention and personalised care. For example, Kaiser Permanente conducted 10,5 million patient-doctor visits via email, phone or video tools in the last year.

How would you envision the future of healthcare?

Mattison: To answer this question, I have to start off with a modified quote of William Gibson, namely: ‘’the future is already here, but it is not evenly distributed, (nor evenly converged across all of the technologies and opportunities, and not evenly personalized to the individual)’’. Looking at the technologies that are already available today that are being implemented in isolation is really extraordinary. To provide an example: my neighbour’s two year old daughter had a high fever, a rash and was feeling terrible, so they took her into the emergency room. For two hours they sat there, while everybody else coughed on their daughter with different viruses. Ultimately, they were never seen by a doctor and went home upset. The next day she was even worse, they went back to the emergency room and the exact same thing happened. We are at the point today, that the technologies that are available are not widely distributed and converged.

First of all, the technology exists today to both diagnose which virus is affecting the child and what anti-viral antibiotic would be best to treat the individual. In addition, this knowledge can be uploaded automatically into the personal health cloud of that individual, holding all of their health data including their pharmacogenomics. Decision support tools are available that can tell you the optimal treatment schedule, based on their genomics and metabolic pathways for that anti-viral drug . Furthermore, a physician can get a simple message saying “this patient has this virus demonstrated by this tool, with this antibiotic sensitivity and these pharmacogenomics and we recommend that you prescribe this medication with this dose and dosing interval”. It stages the prescription and all that the doctor has to do is to look at that message and agree. The message is sent to the pharmacy. The pharmacy has already unfiled the patient’s home address when they uploaded the patient from the viral read and the antibiotic susceptibility. They contact the local drone delivery service, puts the dispensers of medication in the drone and the drone delivers it to the desired location. In a full 10-minutes cycle you will have diagnoses, treatment, review by the physician, prescription and delivery.

All of these technologies exist today, and in the case of my neighbour’s baby, will result in far superior and faster care, without having to go into the doctor’s office or emergency room while other people cough on her. In the future, there will be much more self-sufficiency and autonomy of the patient, guided by modern technology and decision support, but with the human review element still incorporated in the process.

How would the interaction between a patient and a doctor look like?

The interaction should be on demand and in real-time. If I want to see my doctor or I want to see any doctor because it is urgent, I should be able to have a video consultation. At Kaiser Permanente, we are already conducting over two thousand video visits each month and we will be doing tens of thousands a month like that next year. The interaction will be more service oriented, but we retain the human relationship. By using video technology, we are able to have face-to-face encounters, allowing us to build and maintain trust. People have trust in those who are treating them, and as a result, they will have lower cortisol and adrenaline levels, which are stress-related factors that interfere with our ability to heal. Therefore, trust is important for people’s confidence in believing they will get better.

Will modern technology be a driver of this transformation?

We are witnessing the exponential growth of many different platforms, in what I call the plecosystem, which is a multi- PLatform ecosystem. There are service platforms like the internet, the smartphone, and open-source learning environments. Likewise, there are many application programming interfaces (API platforms), like Smart-on-FHIR® and other electronic health record vendors, that allow for much more integration of data. In brief, there are multiple platforms and there is an exponential growth of sources of data. Innovations should focus on the leverage of multiple platforms and thereby bringing all the potential data, services and platforms together to help us live healthier, more mindful and resilient lives. It is going back to the wisdom of the ancient tribe where we support each other and have mindfulness and resilience, in addition to practicing healthy habits. From studying the blue zones, we know that mindfulness, resilience and social support structures play a huge role in health, in addition to having healthy habits for eating, sleeping, and exercise. In this, technology will not be a ‘game-changer’, but will support the transformation. A common mistake in healthcare is to believe that technology will drive the change, when in fact the technology must be used to support healthier behaviors, mindfulness and resilience.

How will we be able to use modern technology to restore the ancient wisdoms?

Modern technology will be supporting and amplifying the fundamentals of ancient wisdoms. We need to focus on teaching much better habits of health and resilience early in life, starting with healthy parenting and early childhood experiences. There are a number of ways that technology can help augment those fundamentals in individuals. Innovations such as HeartMath, Muse and Happitech are already focusing on restoring those ancient wisdoms in individuals. It is going to take around two generations before we are really able to shift the needle on how every child has the opportunity to be more mindful and resilient. We need to create generations of people who are much more proficient and confident in their skills, to manage stress and whatever life throws at them. In this way, we can turn around these epidemics and disorders in lifestyle, resulting in for example diabetes and obesity. We need to take technology away from the foreground, put it in the background, and restore human relationships, and basically, human values.

Met de diagnoseprogramma’s (zoals Diagnose Voeding & Gezondheid en Diagnose Transformatie) brengt BeBright trends en ontwikkelingen in de gezondheidszorg in kaart. Technologische toepassingen kunnen van grote toegevoegde waarde zijn bij het doelmatiger inzetten van zorg en het monitoren van gezondheid. In deze serie blogs delen wij graag inspirerende voorbeelden van veelbelovende toepassingen die wij in onze studies tegenkomen.

Doorbraak in DNA-modificatie

CRISPR (Clustered Regularly Interspaced Short Palindromic Repeats) is een veelbelovende techniek om gericht genen van mensen aan te passen. Het revolutionaire aan CRISPR is dat het relatief eenvoudige, snelle, precieze en goedkope techniek is. Onderzoekers hopen hiermee bijvoorbeeld menselijke genen te repareren in verband met erfelijke ziekten of infectieziekten de bestrijden. CRISPR werd al bekend in 2013, maar het duurde tot afgelopen zomer voordat het panel voor ethiek in de Verenigde Staten instemde met een experiment waarbij CRISPR gebruikt wordt genetisch gemanipuleerde immuun cellen te maken om drie soorten kanker aan te vallen.

Hoe werkt het?

CRISPR is een techniek om gericht om in het DNA gericht kleine veranderingen aan te brengen, (delen van) genen te verwijderen, of nieuwe genen of DNA-fragmenten op specifieke plekken in het erfelijke materiaal te introduceren. Het CRISPR-complex herkent een specifieke genenreeks, dat door een zogenaamd Cas9 eiwit kan worden geknipt en uiteindelijk zelfs kan worden vervangen. Zodoende is het mogelijk om genen te modificeren zonder daarbij andere genen te beschadigen. Hiermee is CRISPR een sneller, goedkoper en betrouwbaarder alternatief dan bestaande methodes om DNA mee te modificeren.

Sleutelen aan genetische samenstelling om erfelijke ziekten uit te roeien

CRISPR/Cas9 biedt een breed scala aan mogelijkheden. Één van de mogelijkheden is om erfelijke ziekten bestrijden en ze potentieel zelfs binnen een familielijn uitroeien. Met een verwachte toename in het aantal mensen per jaar waarbij kanker wordt geconstateerd van ruim 30 procent in de periode 2010-2030 zou CRISPR bovendien een belangrijke genezende werking kunnen hebben.

Ook het verbeteren van de genetische samenstelling behoort in de (nabije) toekomst eventueel tot de mogelijkheden. Mogelijk stellen wij onze ‘designer’ baby’s over 10 jaar samen of hebben we zelfs een oneindig leven. Nu nog lastig voor te stellen, maar in 2015 vond in China het eerste onderzoek met menselijke embryo’s plaats. En onderzoek naar het syndroom van Down voor de geboorte is al jaren gebruikelijk.

Techniek nog niet zonder gevaren

De nieuwe techniek komt echter niet zonder gevaren. Zo staan de veiligheid en de werking ter discussie en is de nauwkeurigheid nog niet perfect. De gevolgen van het inbouwen van de verkeerde mutaties, het zogenaamde ‘’off-target editing’’, zijn bijvoorbeeld nog niet bekend. Onderzoekers zijn daarom druk in de weer met het optimaliseren van de technologie. Niet alleen de veiligheid en de werking staan ter discussie, ook ethische overwegingen spelen een rol. Vragen die hierbij aan de orde zijn, zijn hoe we om moeten gaan met genetisch materiaal van toekomstige generaties en CRISPR in relatie tot de menselijke voortplanting. Het wijzigen van het DNA van een menselijk embryo is in Nederland op dit moment alleen toegestaan als met dit embryo geen zwangerschap tot stand wordt gebracht.

Kortom, de implementatie van de CRISPR-technologie staat nog in zijn kinderschoenen en er resten nog veel vragen. Hoe dan ook gaan we genetische modificatie terug zien op de toekomstagenda van de Westerse gezondheidszorg.